این شیوه نامه به تصویب هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور رسیده و جمع بندی نظرات به صورت پیشنهاد به هیأت امنا ارسال خواهد شد.
هیأت امنا کتابخانه های عمومی کشور در جلسه مورخ 11/12/87 با توجّه به افزایش منابع و میزان مشارکت خیرین، نهادهای فرهنگی و سازمان ها و اشخاص حقیقی و حقوقی، در تأسیس، ساخت، تجهیز و توسعه کتابخانه های عمومی و بنا به اختیارات ناشی از ماده 3 قانون تأسیس و نحوه ی اداره کتابخانه های عمومی کشور مصوب 17/12/1382 مجلس شورای اسلامی، شیوه نامه تأسیس کتابخانه های عمومی مشارکتی و مستقل و نحوه ی نظارت بر ارائه خدمات آنها را تصویب و جایگزین شیوه نامه مورخ 4/12/83 هیأت امنا می نماید.
فصل اول: مفاهیم و تعاریف انواع کتابخانه ها
ماده 1) مفاهیم
1ـ1. قانون: قانون تأسیس و نحوه ی اداره کتابخانه های عمومی کشور مصوب 17/12/1382 مجلس شورای اسلامی.
1ـ2. آیین نامه: آیین نامه اجرایی قانون تأسیس و نحوه ی اداره کتابخانه های عمومی کشور مصوب 4/9/1383 هیأت وزیران.
1ـ3. نهاد: نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
1ـ4. دبیرخانه هیأت امنا: دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور.
1-5. دبیر کل: دبیر کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور.
1ـ6. شیوه نامه: شیوه نامه تأسیس کتابخانه های عمومی مشارکتی و مستقل و نحوه ی نظارت بر ارائه خدمات آنها.
1-7. دبیرخانه انجمن: دبیرخانه انجمن کتابخانه های عمومی.
1-8. متقاضی: متقاضی تأسیس و اداره کتابخانه عمومی است، اعم از آنکه شخص حقیقی باشد یا حقوقی.
1-9. مؤسّس: شخص حقیقی یا حقوقی واجد شرایطی ایجاد و تأسیس کتابخانه عمومی.
1-10. مدیر مسئول: شخص یا فرد اداره کننده امور کتابخانه عمومی موضوع این شیوه نامه.
1ـ11. موافقت نامه: قرارداد فی مابین مؤسّس و دبیر کل یا مقامات مجاز از طرف وی با امضای طرفین در چارچوب ضوابط و مقررات این شیوه نامه.
1-12. خدمات: خدمات کتابداری و اطّلاع رسانی، طبق ضوابط و معیارهای حاکم بر کتابخانه های عمومی کشور.
ماده 2) تعاریف انواع کتابخانه
کتابخانه ها به لحاظ ماهیّت، نوع اداره، مالکیّت و ضوابط و مقرّرات مترّتب بر آنها به سه دسته کلی شامل: کتابخانه های عمومی، کتابخانه های شخصی و کتابخانه های اختصاصی تقسیم می شوند.
2-1. کتابخانه های عمومی: کتابخانه های عمومی، موضوع ماده 2 آیین نامه است که شامل: کتابخانه های عمومی نهاد (نوع 1 و 2)، مستقل، مشارکتی، رقومی (دیجیتالی)، مجازی و ویژه (خاص) است.
2-1-1. کتابخانه های عمومی نهاد (نوع 1): کتابخانه های عمومی نهاد (نوع 1) شامل کلیّه کتابخانه های عمومی هستند که به موجب قانون توسط نهاد اداره می شوند. کلیّه هزینه های آن اعم از پرسنلی و غیره توسط نهاد تأمین و پرداخت می شود، مالکیّت کلیه اموال منقول و غیر منقول این گونه کتابخانه ها متعلق به نهاد بوده و یا حق انتفاع اموال غیر منقول در اختیار نهاد است.
2-1-2. کتابخانه های عمومی نهاد (نوع 2): کتابخانه های عمومی هستند که همانند کتابخانه های عمومی (نوع 1) بوده، اما نهاد می تواند حسب صلاحدید و تشخیص، اداره کتابخانه و مدیریّت آن را در قالب قراردادی به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت به اشخاص حقیقی یا حقوقی ذیصلاح واگذار نماید. مالکیت اموال منقول و غیر منقول و نظارت بر کلیه امور این گونه کتابخانه ها برای نهاد محفوظ است.
2-1-3. کتابخانه عمومی مستقل: کتابخانه عمومی مستقل کتابخانه ای است که طبق ضوابط و مقررات موضوع این شیوه نامه و با هزینه مؤسّس (اعم از حقیقی یا حقوقی)، ایجاد، تجهیز، راه اندازی و با مسئولیّت کامل وی در کلیه امور و حسب مورد با مسئولیّت مشترک مؤسّس و مدیر مسئول اداره می شود و خدمات آنها به صورت عمومی ارائه می شود.
2-1-4. کتابخانه عمومی مشارکتی: کتابخانه عمومی مشارکتی کتابخانه ای است که با تأمین مکان، تجهیزات و نیروی انسانی واجد شرایط، توسط افراد سازمان ها و مؤسّسات دولتی و غیر دولتی با مشارکت نهاد در اموری نظیر تأمین منابع کتابخانه ای، نرم افزار، تجهیزات، خدمات آموزشی کتابداری و حسب مورد، کمک های نقدی در قالب قرارداد مشارکت مدنی طبق ضوابط موضوع این شیوه نامه تأسیس و اداره می شود.
2-1-5. کتابخانه عمومی رقومی (دیجیتالی): مجموعه ای از اطّلاعات سازماندهی شده در قالب رقومی (دیجیتالی) است؛ اطّلاعات رقومی باید بر طبق اصول مجموعه سازی، گردآوری یا تولید شده و توسط استفاده کنندگان قابل بازیابی و در مدت زمان طولانی به عنوان منابع اطّلاعاتی پایدار قابل دسترس باشد.
2-1-6. کتابخانه مجازی:کتابخانه ای است که مجموعه آن فاقد منابع چاپی و ملموس بوده و قابل دسترسی از راه دور از طریق شبکه جهانی اطّلاع رسانی (اینترنت) است.
2-1-7. کتابخانه عمومی ویژه: شامل 7 کتابخانه عمومی است که به استناد تبصره 2 ماده 11 قانون تابع ضوابط و مقررات مربوط به خود وقفنامه های مربوطه هستند.
2-2. کتابخانه های شخصی: کتابخانه هایی که در آنها مجموعه ای از کتاب ها و منابع خواندنی بر اساس تمایل افراد علاقمند بمنظور استفاده شخصی وکسب دانش گردآوری می شود، که در منازل و اماکن خصوصی و متعلق به افراد و اشخاص نگهداری می شود و هیچ گونه خدمات عمومی ارائه نمی نماید.
2-3. کتابخانه های اختصاصی: کتابخانه هایی هستند که توسط سازمان ها و مؤسّسات دولتی و غیر دولتی به منظور بهره برداری تخصّصی و سازمانی کارکنان و سایر عوامل مرتبط با آن نهاد یا سازمان تأسیس شده و به نوعی تحت نظارت مستقیم و یا غیر مستقیم یکی از دستگاه های دولتی و حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران است.
تبصره: در مواردی که کتابخانه ای در قالب کتابخانه اختصاصی بوده و تحت نظارت سازمان های دولتی و حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران نباشد، باید برای فعّالیّت خود از نهاد مجوز لازم را دریافت نمایند. ضمناً شرایط لازم برای برای دریافت مجوز این گونه کتابخانه ها همانند شرایط کتابخانه های عمومی مستقل است.
ماده 3) شرایط تأسیس
با توجّه به تعاریف انواع کتابخانه ها موضوع ماده2، کتابخانه های عمومی مستقل، مشارکتی، رقومی (دیجیتالی) و مجازی و اختصاصی موضوع تبصره بند 2-3 ملزم به اخذ از نهاد و رعایت شرایط هستند:
3-1. کتابخانه های مذکور برای ارائه خدمات تابع ضوابط حاکم بر کتابخانه های عمومی موضوع بند 1-12 می باشند خصوصاً، در مواردی که این شیوه نامه و موافقت نامه منعقده بین مؤسّس و نهاد در آن موارد ساکت است.
تبصره: سایر شرایط تخصّصی و فنی مربوط به کتابخانه های رقومی (دیجیتالی) یا مجازی تابع ضوابط و مقررات خاصی است که جداگانه طی دستورالعملی توسط دبیرکل ابلاغ و قابل اجرا است.
3-2. کتابخانه مورد نظر باید از فضای مناسب و تجهیزات لازم منطبق با یکی از درجه بندی های تعریف شده نهاد برخوردار بوده و چنانچه در مجاور مجموعه های فرهنگی، مساجد، و یا مجمتع های مسکونی و تجاری قرار داشته باشد، حتی الامکان باید ورودی آن جداگانه و قابل دسترس برای عموم باشد.
3-3. تأمین نیروی انسانی شامل کارکنان و کتابداران کتابخانه های موصوف و پرداخت حقوق و مزایای آنان بر عهده مؤسّس است.
3-4. معرّفی مدیر مسئول یا نماینده تام الاختیار برای اشخاص حقوقی الزامی است ولی برای مؤسّس حقیقی در صورتی که شرایط مدیرمسئولی را دارا باشد اختیاری است.
3-5. مراعات شئونات اسلامی و داشتن صلاحیت علمی-اعتقادی- و اخلاقی برای کارکنان الزامی است و مسئولیّت نظارت بر اجرای آن بر عهده مدیر مسئول خواهد بود.
3-6. مؤسّسان این گونه کتابخانه ها بعد از اخذ مجوز باید تابلوی کتابخانه عمومی و نام شناسه کتابخانه را پس از تأیید نهاد سر در اصلی کتابخانه نصب نمایند. بدیهی است برای کتابخانه های عمومی مشارکتی نقش مشارکت نهاد و برای کتابخانه های عمومی مستقل موضوع صدور مجوز از سوی نهاد بنحوی درج شود.
3-7. از نظر مالکیت بر عرصه، اعیان منافع، تجهیزات، و غیره ... اصل بر مالکیت مؤسّس است مگر نسبت به آنچه از محل کمک های نهاد یا به واسطه آن تأمین شده باشد که تابع شرایط مندرج در موافقت نامه است.
ماده 4) صدور مجوز برای تأسیس، فعّالیّت و نظارت بر ارائه خدمات کتابخانه های عمومی موضوع ماده 2، حق مالکیتی بر اموال و دارایی های متعلق به مؤسّس برای نهاد ایجاد نمی کند و کلاً تعهدات و حقوق طرفین همان است که در متن موافقت نامه تصریح شده باشد.
ماده 5) صدور مجوز به معنی آن نیست که دارنده از انجام وظایف قانونی در برابر سایر مراجع و دستگاه های ذیربط و مقامات ذیصلاح معاف یا از مسئولیّت مبّرا باشد، بلکه این اجازه فقط در نفس قضیه نافذ است و تا وقتی دارای اعتبار است که از ضوابط و مقررات کتابخانه های عمومی، مصوبات هیأت امنا و مواردی که دبیرکل ابلاغ می کند تبعیت شود.
ماده 6) مجوز تأسیس این گونه کتابخانه ها قابل واگذاری و انتقال به غیر نیست.
ماده 7) چنانچه دستگاه های دولتی و سایر اشخاص حقوقی بخش عمومی مجاز به انجام فعّالیّت های موضوع این شیوه نامه و انعقاد قرارداد و ایجاد تعهد برای دستگاه متبوع خود باشند، از نظر اجرای ضوابط و مقررات در برابر نهاد ملزم به اجرای مفاد این شیوه نامه، مصوبات هیأت امنا و قرارداد فیمابین بوده و باید طبق ضوابط نماینده تام الاختیار خود را به عنوان مدیر مسئول معرّفی نمایند.
ماده 8) کتابخانه های عمومی وقفی نیز از نظر مالکیت، منابع مالی و تولیت تابع وقف نامه اند، ولی از نظر نحوه ی ارائه خدمات تابع قانون و آیین نامه اجرایی مربوطه و ضوابط و مقررات مصوب هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور هستند.
ماده 9) هرگونه فعّالیّتی تحت عنوان کتابخانه عمومی بدون مجوز رسمی این شیوه نامه با استفاده صریح از نام کتابخانه عمومی یا بدون آن و نیز هرگونه بهره برداری خارج از ضوابط و مقررات مربوطه و استفاده غیر مجاز از نام نهاد به هر شکل و تحت هر عنوانی غیر قانونی تلقی و قابل پیگیرد قانونی است.
فصل دوم: مراحل، شرایط و مدارک لازم برای صدور مجوز تأسیس کتابخانه عمومی موضوع این شیوه نامه
مادّه 10) شرایط مدیر مسئول
10-1. تابعیت جمهوری اسلامی ایران. اعتقاد و التزام عملی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
10-2. اعتقاد و التزام عملی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
10-3. سلامت بهداشتی و عدم اعتیاد به هرگونه مواد مخدر.
10-4. عدم سوءپیشینه کیفری.
10-5. داشتن حداقل 23 سال سن.
10-6. داشتن حداقل مدرک تحصیلی کاردانی(در موارد استثنا متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی به تشخیص انجمن کتابخانه های عمومی منطقه مربوط می شود).
تبصره 1. اقلیّت های دینی مصرّح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در صورت داشتن شرایط عمومی این شیوه نامه و تأییدیه رسمی از مراجع مذهبی خود مشمول این شیوه نامه خواهند بود.
تبصره 2. مدیر مسئول کتابخانه موظّف است هر دو ماه یک بار گزارشی از فعّالیّت های کتابخانه و تحولات آن در قالب فرم های ارسالی نهاد و یا نرم افزارهای مورد نظر دبیرخانه انجمن کتابخانه عمومی استان ذیربط ارائه نماید و همکاری لازم را با کارشناسان نهاد به عمل آورد.
ماده11) مدارک لازم
11-1. ارائه درخواست کتبی شخص حقیقی یا بالاترین مقام اجرایی اشخاص حقوقی متقاضی – با رعایت ضوابط حاکم بر امضای قراردادها و اسناد تعهدآور و اوراق بهادار به نهاد.
11-2. تصویر تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی اشخاص حقیقی مؤسّس و مدیر مسئول.
11-3. تصویر گواهی پایان خدمت نظام وظیفه یا معافیت دایم برای مؤسّس و مدیر مسئول (اشخاص حقیقی ذکور).
11-4. گواهی عدم سوء پیشینه کیفری مؤسّس و مدیر مسئول.
11-5. تصویر آخرین مدرک تحصیلی مدیر مسئول .
11-6. دو قطعه عکس 4*3 پشت نویسی شده.
11-7. معرّفی نامه مدیر مسئول یا نماینده تام الاختیار توسط مؤسّس.
11-8. تکمیل پرسشنامه های مربوطه.
11-9. پاسخ استعلام مدیریّت حراست نهاد (یا نماینده این واحد در هر استان).
11-10. تأییدیه استحکام بنا و ساختمان کتابخانه عمومی مربوطه توسط نهاد یا ادارات کل کتابخانه های عمومی استان.
تبصره 1. ارائه مدارک احراز مجوز قانونی تأسیس، موضوع فعّالیّت شخص حقوقی و حدود اختیارات مقامات اجرایی برای اشخاص حقوقی برای بندهای (11-3، 11-4، 11-5، 11-6) کفایت می کند.
تبصره: در موارد استثناء برای اخذ مدارک مربوط به شخصیت های دینی، علمی و فرهنگی شناخته شده مانند مراجع معظم تقلید، اساتید و فرهیختگان با توجّه به شأن اجتماعی آنان و با نظر و تأیید انجمن کتابخانه های عمومی استان مربوطه ممکن است.
ماده 12) مکان پیشنهادی مستنداً به اسناد رسمی می بایست در مالکیت متقاضی باشد و حداقل به مدت 5 سال از زمان انعقاد «موافقت نامه»، به کتابخانه عمومی اختصاص یابد.
تبصره _ تغییرات احتمالی در ساختار سازمانی و اختیارات قانونی متقاضی نیز هیچ گونه تأثیری در چگونگی فعّالیّت کتابخانه، حقوق مکتسبه و اختیارات نهاد در مدت تعریف شده، نخواهد داشت.
فصل سوم: شرایط فسخ توافق نامه و بطلان مجوزهای صادر شده
ماده 13) در صورت مشاهده هرگونه تخلف توسط کارشناسان نهاد و با دریافت شکایت و گزارش ازاشخاص حقیقی و حقوقی و مقرون به صحّت آن، مراتب جهت پاسخگویی به مدیر مسئول ابلاغ می شود و وی مکلف به پاسخگویی است و چنانچه ظرف 15 روز از تاریخ ابلاغ پاسخ مستدل و جامع و مانع از مدیر مسئول دریافت نشود، این امر به منزله قبول تخلفات تلقی و مبنای تصمیم گیری واقع خواهد شد.
ماده 14) چنانچه فعّالیّت کتابخانه مطابق با شرایط مقرر در این شیوه نامه و موافقت نامه فی مابین نباشد و گزارش بازدیدهای نظارتی و ارزیابی کارشناسان نهاد مبتنی بر عدم رعایت تعهدات از سوی مؤسّس و مدیر مسئول باشد، سهمیه کتاب، نشریه و هرگونه امتیاز ناشی از مجوز صادره قطع می شود. مؤسّس و مدیر مسئول موظّف هستند پس از ابلاغ اولین اخطار کتبی ظرف مدت 10 روز نسبت به رفع نقص و نارسایی هایی که به آنها ابلاغ شده است اقدام نمایند. در صورت بی توجّهی و استمرار روند مورد ایراد، اخطار دوم ظرف 48 ساعت پس از انقضای مدت اخطار اول ابلاغ می شود. اگر مجدداً ظرف 10 روز، از اعمال نظرات اعلام شده امتناع نمایند نهاد می تواند نسبت به فسخ موافقت نامه اقدام و ضوابط قانونی را اعمال نماید.
ماده 15) پس از طی مراحل یاد شده و ابلاغ منع فعّالیّت توسط نهاد، مدیر مسئول و مؤسّس مکلف به تعلیق فعّالیّت های خویش هستند.
تبصره- در صورت اعتراض ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ منع فعّالیّت، مؤسّس می تواند دفاعیه مستند به دلایل و مدارک خود را کتباً به نهاد تحویل، تا به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار گیرد، و رأی نهایی صادره قطعی تلقی و برای طرفین موافقت نامه لازم الاجرا می باشد.
ماده16) طرفین موافقت نامه باید موضوع فصل سوم این شیوه نامه را به عنوان شرط ضمن عقد لازم و عقد خارج لازم قبول و خود را ملتزم به موازین آن دانسته و در متن موافقت نامه های مربوطه درج نمایند.
ماده 17) ابلاغ فسخ موافقت نامه موجب بطلان مجوزهای صادره و استرداد مواد و منابع ارسالی از نهاد و جبران خسارات ناشی از سرمایه گذاری و خدمات ارائه شده از سوی این نهاد توسط مؤسّس است.
تبصره: برآورد میزان خسارت طبق نظر هیأتی است که ترکیب آن بر حسب موضوع مورد بررسی، توسط دبیر کل تعیین می شود.
ماده 18) این شیوه نامه در قالب 18 ماده و 9 تبصره و 45 بند در تاریخ 11/12/87 به تصویب هیأت امنای کتابخانه های عمومی کشور رسید و از تاریخ تصویب لازم الاجرا بوده و کلیه آیین نامه ها و مصوبات قبلی مغایر با این شیوه نامه ملغی می شود.
الناز دانش آموز