ویکی لیب

 نکته: این ویراست پس از اعمال نظرات کارشناسان و تایید مدیران ابلاغ خواهد شد بنابرین فعلا قابل استناد و اجرا نیست.   

مقدمه

رسانه های دیداری-شنیداری زمینه ی ضبط و نگهداری میراث فرهنگی ما هستند. تنوّع زیاد بیان های رسانه ای در جامعه باید در خدماتی که کتابخانه ها به کاربران ارائه می کنند، بازتاب یابد. تدارک منابع دیداری-شنیداری می تواند در جامعه مهم تر از متون چاپی تلقّی شود، زیرا با استفاده از بیان شفاهی و دیداری، سطح بیشتری از افراد جامعه را می توان تحت تأثیر قرار داد و حوزه ی نفوذ این دسته از منابع در موقعیّت هایی است که منابع چاپی مجال حضور نمی یابند.

     همه ی افراد جامعه از جمله افراد نابینا، ناشنوا، کم سواد و افراد کم مطالعه می توانند از این منابع استفاده کنند. این در حالی است که این گروه ها برای استفاده از منابع چاپی با مشکل مواجه هستند. بنابراین وجود این منابع اهمیّت  ویژه ای دارد تا بدین ترتیب کتابخانه های عمومی بتوانند با فراهم کردن امکان استفاده مطلوب از این منابع، فرصت لازم را برای رشد فکری و فرهنگی همه جامعه فراهم کنند.

    از آنجا که اداره ی بخش دیداری-شنیداری در کتابخانه های عمومی نیازمند تدوین دستورالعمل خاص است، دستورالعمل مذکور تدوین و برای اجرا ابلاغ می شود.

فصل اول: اهداف و تعاریف

مادّه 1) اهداف

   ارائه ی خط مشی مناسب و قابل اجرا برای یکسان سازی اداره ی بخش دیداری -شنیداری کتابخانه های عمومی؛

 تعیین ضوابط استفاده از منابع دیداری-شنیداری؛

  افزایش آگاهی عمومی از طریق دسترسی سریع، آسان، و عادلانه در راستای سند چشم انداز نهاد کتابخانه های عمومی در افق ایران 1404 (هـ.ش.) با استفاده از پتانسیل منابع دیداری-شنیداری در کتابخانه های عمومی.

مادّه 2) تعاریف

منابع دیداری: منابعی که تنها از طریق بصری پیام را انتقال می دهند. مثل: تصاویر، تصاویر متحرک (انیمیشن)، نرم افزارهای رایانه ای ، نقشه های الکترونیک، فیلم آموزشی، و ...

منابع شنیداری: منابعی که تنها از طریق شنیداری پیام را انتقال می دهند. مثل: کتاب های گویا، سخنرانی ها، لوح های فشرده آموزشی و ...

منابع دیداری– شنیداری: منابعی که از دو طریق دیداری و شنیداری به صورت توأم پیام را انتقال می دهند. مثل: انواع فیلم، انیمیشن، سخنرانی تصویری و ...

بخش دیداری-شنیداری: فضایی است که منابع دیداری-شنیداری در آنجا نگهداری می شود و برای استفاده به مراجعه کنندگان ارائه می شود. این بخش می تواند کنار مجموعه یا به صورت بخشی مستقل باشد.

منابع امانی: منابع قابل امانت  به اعضا برای استفاده در خارج از محیط کتابخانه.

منابع غیر امانی: منابعی هستند که به دلایل مختلف مانند دارا بودن قفل های نرم افزاری و سخت افزاری، محدودیت نصب، قیمت گران و غیره امکان امانت  آنها وجود ندارد و باید در محیط کتابخانه از آنها استفاده کرد.

فصل دوم: شرایط استفاده از منابع دیداری-شنیداری

مادّه 3) استفاده از منابع امانی

*امانی و غیر امانی بودن منابع دیداری- شنیداری، تابع وجود نسخه پشتیبان در کتابخانه است. چنانچه منبع در کتابخانه نسخه پشتیبان داشته باشد امانی است، اما چنانچه نسخه پشتیبان منبع در کتابخانه وجود نداشته باشد، منبع باید در محل استفاده شود. مسئول کتابخانه ملزم است امکان استفاده از منابعی را که نسخه پشتیبان ندارند در داخل کتابخانه فراهم کند.

3-1. همه اعضای کتابخانه های عمومی می توانند از مجموعه بخش منابع دیداری-شنیداری استفاده کنند.

تبصره 1. استفاده ی موردی افراد غیر عضو از منابع دیداری-شنیداری در محل کتابخانه بلامانع است.

3-2. حداکثر تعداد 2 منبع از مجموعه بخش منابع دیداری-شنیداری برای یک عضو قابل امانت است.

تبصره 2. تعداد امانت با توجّه به شرایط کتابخانه، میزان مراجعه، و سیاست های ادارات کل استانی قابل تغییر است.

3-3. حداکثر مدت امانت برای هر منبع دیداری-شنیداری 5 روز است.

تبصره 3. مدت امانت با توجّه به شرایط کتابخانه، میزان مراجعه، و سیاست های ادارات کل استانی قابل تغییر است.

3-4. هر منبع دیداری-شنیداری در امانت، تنها یک بار قابل تمدید است. تمدید بیش از یک بار منوط به عدم رزرو منبع توسط افراد دیگر و عدم وجود مراجعه بیشتر است.

تبصره 4. منابع پرمراجعه و منابعی که توسط سایر اعضا رزرو شده باشد یا درخواست شده باشد در محل، امانت داده شود. در چنین مواردی تهیّه نسخه پشتیبان، مضاف بر نسخه پشتیبان موجود در بانک اصلی ضروری است.

3-5. تمدید مدت امانت منابع اطّلاعاتی به صورت تلفنّی مجاز است.

3-6. جریمه دیرکرد منابع دیداری-شنیداری، حداقل 1000 و حداکثر 2000 ریال به ازای هر روز تأخیر است.

3-7. جریمه منابعی که توسط اعضای کتابخانه مفقود شده است یا به علّت استفاده نادرست از بین رفته است، و نسخه پشتیبان آن در بانک اصلی موجود است، شامل موارد ذیل است:

الف- هزینه تهیّه نسخه دیگر از بانک اصلی: شامل هزینه نسخه برداری (رایت) از منبع (هزینه لوح فشرده و هزینه نسخه برداری)؛

ب- هزینه آماده سازی: هزینه آماده سازی هر منبع در سال جاری، 10000 ریال معادل یک هزار تومان است؛

ج- جریمه دیرکرد: حداقل 1000 و حداکثر 2000 ریال.

3-8. مسئول کتابخانه و کتابداران موظّفند، گزارش میزان تأخیر منابع دیداری-شنیداری را به صورت ماهانه تهیّه کنند و برای استرداد منابع، با اعضایی که منابع را با تأخیر یک ماهه و بیشتر در اختیار دارند تماس بگیرند. چنانچه منابع تا ماه بعد (با دو ماه تأخیر) به کتابخانه برگشت داده نشود، مسئول کتابخانه موظّف است نسبت به تهیّه نسخه پشتیبان و جایگزینی اقدام کند.

3-9. انتقال پیشینه ی کتاب شناختی منبع مفقود شده در صورت عدم استرداد عضو، به پایگاه جداگانه ای تحت عنوان پایگاه منابع مفقودی مجاز نیست. تنها درج وضعیت مفقود برای پیشینه کفایت می کند.

3-10. در صورتی که وضعیت «مفقود» برای اثری درج شود و پس از آن توسط مراجعه کننده به کتابخانه برگردانده شود، مشروط به آنکه منبع سالم باشد، تنها جریمه دیرکرد به آن تعلق می گیرد.

3-11. منابع امانی پس از مدتی قابل استفاده نیستند و باید با منابع جدید جایگزین شوند. در این صورت نسخه ی پشتیبان جدید تهیّه شود.

3-12. کتابدار ملزم است به دقت منبع را پس از بازگشت بررسی کند تا اطمینان یابد که منبع بازگشتی همان منبع امانت داده شده است. در مورد منابع دیداری-شنیداری یکی از بزرگترین مشکلات جابجایی لوح های فشرده است. بنابراین ضروری است پس از بازگشت منابع، از صحّت محل منبع اطمینان حاصل شود.

3-13. در کتابخانه های عمومی یا از طریق بخش دیداری-شنیداری، ارائه کتاب های الکترونیک متنی که در قالب بسته های کتابخانه های دیجیتال در بازار موجود است، مجاز نیست. در صورت تأکید برای ارائه، توسط کارشناس منابع از اداره کل منابع استعلام صورت گیرد.

*3-14. در صورتی که اثر تحت قانون حق مؤلف نباشد، بلوتوث محتوای منابع دیداری-شنیداری بلامانع است.

3-15. کتب گویای بخش دیداری-شنیداری در کتابخانه های عمومی در قالب یک نسخه ی پشتیبان در اختیار بخش نابینایان (در صورت وجود) نیز قرار گیرد.

*3-16. ارائه کتب گویایی که توسط ناشران گویاساز حوزه نابینایان تولید شده است، در بخش های دیداری-شنیداری مجاز نیست.

3-17. ارائه منابع اطّلاعاتی در قالب فیلم و موسیقی در کلیّهی کتابخانه های عمومی مجاز نیست.

مادّه 4) استفاده از منابع غیر امانی

4-1. استفاده از مجموعه ی بخش دیداری-شنیداری برای همه اعضای کتابخانه های عمومی با ارائه ی کارت عضویّت مجاز است.

4-2. مدت زمان استفاده هر عضو از منابع و تجهیزات در محل، با توجّه به میزان مراجعه و تصمیم کتابدار ارائه کننده خدمت در بخش دیداری-شنیداری تعیین شود.

4-3. برای استفاده منابع دیداری- شنیداری در محل، مسئول کتابخانه موظّف است فضای مناسبی را در کتابخانه اختصاص دهد و ایستگاه کاری شامل کابین، هدفون، و یک دستگاه رایانه را برای استفاده اعضا در این فضا قرار دهد. در صورت ترافیک مراجعه، تعداد ایستگاه ها باید افزایش یابد و فضای اختصاصی در نظر گرفته شود.

4-4. نصب و راه اندازی منابعی که در محیط کتابخانه مورد استفاده قرار می گیرند، بر عهده کتابدار مسئول این بخش است.

4-5. در خصوص نرم افزارهای خاص طبق تفاهم نامه، پشتیبانی به شرکت های تولید کننده نرم افزار سپرده شود.

فصل سوم: نگهداری منابع دیداری-شنیداری

مادّه 5) ملاحظات نگهداری

5-1. در کتابخانه های عمومی اطمینان از سلامت فیزیکی و شیمیایی نسخه های اصلی، هنگام بازپخش، دیجیتالی کردن، انتقال اطّلاعات، یا بازیابی سیگنال ها ضروری است.

5-2. منابع دیداری-شنیداری باید در فضاهایی نگهداری شوند که از گرد و خاک، آلودگی، هوای آلوده، دما و رطوبت بالا، یا رطوبت متغیر در امان باشند.

مادّه 6) حداقل ملزومات لازم جهت ایجاد بخش مستقل و نگهداری منابع

6-1. حداقل منابع اطّلاعاتی: حداقل منابع دیداری-شنیداری برای راه اندازی این بخش 500 نسخه منبع دیداری-شنیداری است.

6-2. حداقل فضا: حداقل فضای لازم برای راه اندازی بخش منابع دیداری-شنیداری 20 متر مربع است.

6-3. در کتابخانه هایی که دارای بخش های مختلفی هستند یا در طبقات مختلفی قرار دارند، بخش منابع دیداری-شنیداری به طور ترجیحی در کنار بخش مرجع کتابخانه در نظر گرفته شود.

6-4. نیروی انسانی بخش مرجع متولی ارائه ی خدمات بخش دیداری-شنیداری است. در صورت عدم وجود کتابدار مرجع، کتابدار بخش امانت ملزم به ارائه ی خدمت در این بخش است.

6-5. حداقل تجهیزات: حداقل تجهیزات مورد نیاز برای راه اندازی بخش منابع دیداری-شنیداری به شرح ذیل است:

مادّه 7) ساماندهی فیزیکی

نگهداری صحیح و اصولی از منابع دیداری-شنیداری در کتابخانه ها از اهمیّت  فراوانی برخوردار است. بدین منظور قاب و قفسه مخصوص در نظر گرفته شود.

7-1. برای نگهداری منابع دیداری-شنیداری در کتابخانه ها، از قاب با قطر یک سانتیمتر استفاده شود.

7-2. برای نگهداری لوح های فشرده، قفسه  مخصوص مورد استفاده قرار  گیرد.

7-3. منابع دیداری-شنیداری به ترتیب شماره ی بازیابی در قفسه ها قرار می گیرند.

نکته: قفسه های مخصوص معمولاً دارای 6 کشو است که در هر کشو 4 ردیف قرار دارد. هر ردیف گنجایش 30 حلقه لوح فشرده با قاب به قطر یک سانتیمتر را دارد. در نتیجه گنجایش هر قفسه، 720 حلقه لوح فشرده با قاب مذکور است که به ترتیب شماره ی بازیابی در قفسه ها قرار می گیرند؟؟.

مادّه8) این دستورالعمل در 8 مادّه و 4 تبصره تدوین و تنظیم شد و از زمان ابلاغ برای کتابخانه های عمومی لازم الاجرا است.