نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بر اساس قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی مصوب ۱۳۸۲ متولی قانونی اداره کتابخانه‌های عمومی در ایران است. پیش از تصویب این قانون کتابخانه‌های عمومی کشور تحت عنوان هیات امنای کتابخانه‌های عمومی کشور زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شدد اما بعد از تصویب این قانون نهاد کتابخانه‌های عمومی به صورت نهاد غیر دولتی و مستقل آغاز به فعالیت کرد.
قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی
این قانون بعد از تصویب لایحه شماره ۳۶۳۰۲/۲۵۸۸۲ مورخ ۲۸/۷/۱۳۸۱ دولت در مورد تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ ۱۷/۱۲/۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۲۵/۱۲/۱۳۸۲ به تأیید شورای نگهبان‌رسیده‌است. بر اساس این قانون تأسیس، ساخت، تجهیز و بازسازی، توسعه، مدیریت، نظارت و سایر امور کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور به موجب این قانون انجام میشود.
ترکیب هیات امناء
بر اساس ماده ۲ این قانون هیات امنا کتابخانه با ترکیب زیر شکل می‌گیرد: الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیأت امنا)؛ ب- رئیس شورای عالی استانها ؛ ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ ﻫ - رئیس کتابخانه ملی ایران ؛ و- پنج نفر از صاحبنظران و شخصیتهای علمی فرهنگی کشور که حداقل دو نفر آنان را بانوان تشکیل دهند به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حکم رئیس جمهور برای مدت چهارسال انتخاب میشوند که یک نفر از آنان به انتخاب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان دبیرکل هیأت امنا مسؤلیت اداره امور دبیرخانه را به عهده خواهد داشت.
بودجه
ماده ۶ این قانون صراحتاً شهرداری‌ها را مکلف کرده است که نیم درصد از درآمد خود را به منظور اداره امور کتابخانه‌ها در اختیار انجمن‌های کتابخانه‌های عمومی شهر مربوطه قرار دهند[۴]. همانطور که در این قانون تصریح شده است این منابع مالی باید در اختیار انجمن کتابخانه عمومی شهر قرار گیرد. اما در سال ۱۳۹۱ این منابع در حساب ستاد نهاد کتابخانه‌های عمومی تجمیع شد که بر اساس اعلام مجلس غیر قانونی تشخیص داده شد.
برنامه بلند مدت
بر اساس چشم‌انداز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که در سال ۱۳۸۸ تدوین شده است، نهاد خود را موظف می‌داند در چهار شاخص کتابخانه‌ای در زمره ۱۵ کشور برتر جهان قرار گیرد. این چهار شاخص عبارتند از: سرانه امانت، سرانه عضو، سرانه فضا و سرانه منابع.
همچنین این نهاد در بیانیه چشم‌انداز خود این اهداف و ویژگی‌ها را برا خود قائل شده است:
- ارتقاء دهنده ی آگاهی عمومی از طریق دسترسی سریع ، آسان و عادلانه ی یکایک ایرانیان و فارسی زبانان به منابع اطلاعاتی مورد نیاز با توجه به اقتضائات سنی ، فرهنگی ،جغرافیایی و جسمی؛
- در خدمت آموزش مادام العمر افراد جامعه از طریق تعامل با نهادهای آموزشی و تسهیل در چرخه ی دانش با تامین منابع اطلاعاتی؛
- مرکزی برای یادگیری، رشد مهارت و نیز ارتقاء تعاملات فکری و علمی در راستای تولید علم؛
- جذاب ، هدایت کننده‌ی اوقات فراغت و توسعه دهنده ی فرهنگ مطالعه و کتابخوانی با هدف جذب فراگیر مخاطب به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان؛
- تقویت کننده ی مولفه‌های هویت ملی ایرانیان حافظ و انتقال دهنده ی ارزش های دینی و فرهنگی در برابر از خود بیگانگی فرهنگی و گسست نسل‌ها؛
- پژوهش محور ، نوآور و خلاق و بهره مند از مشارکت نخبگان و فرزانگان و رشد دهنده روحیه خلاقیت و نوآوری در جامعه؛
- حامی و ارتقاء دهنده منزلت اجتماعی کتابداران؛
- مشاور امین با بهره مندی از کتابداران متخصص و متعهد؛
- دارای ساختاری انعطاف پذیر و چابک در تعامل با مساجد و خیرین و بهره مند از همکاری نهادها و سازمان های دولتی، مردمی و مذهبی؛
- برخوردار از نظام های همکاری و تبادل بین کتابخانه ای در سطوح ملی، منطقه ای و جهانی؛
- پیشرو در بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانه های ترکیبی از طریق دیجیتال سازی اثر بخش خدمات و منابع.